فیپا چیست؟ فیپا مخفف واژه فهرست نویسی پیش از انتشار است. فیپا فهرست نویسی تحلیلی و توصیفی از یک کتاب پیش از انتشار آن است که در صفحه شناسنامه کتاب درج می گردد. به عبارت دیگر، تهیه اطلاعاتی برای شناخت یک کتاب بر مبنای ضوابط و استانداردهای بین المللی قبل از انتشار را فهرست نویسی پیش از انتشار یا فیپا می گویند. در فیپا علاوه بر اطلاعات نویسنده و کتاب که در بایگانی اداره اسناد ثبت می شود، شماره هایی مانند شماره کتابشناسی ملی، رده بندی کنگره نیز برای کتاب صادر می شود.

فهرست نویسی چیست؟

در علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، فهرست‌نویسی به فرایندی گفته می‌شود که برای آماده‌سازی یک کتاب، یا یک مجموعه مکتوب، یا چندرسانه‌ای انجام می‌شود تا دستیابی سریع و صحیح به آن کتاب یا مجموعه میسر شود. هدف اصلی فهرست‌نویسی یا فیپا، برقراری نظمی است که به کمک آن هم کتابدار و هم مراجعه کننده بتوانند به سهولت و صحت، کتاب مورد نیاز خود را از میان کتابهای موجود در کتابخانه بیابند. البته در اغلب کتابخانه‌ها، سعی می‌شود کتابهای هم موضوع در کنار یکدیگر قرار گیرند.

با توجه‌ به‌ اینکه‌ عمل‌ فهرستنویسی‌ فرآیندی‌ علمی‌ و پژوهشی‌ است‌ و دستیابی‌ سریع‌ به‌ مجموعه‌ را ممکن‌ می‌سازد، همه عملیاتی‌ که‌ در این‌ فرآیند صورت‌ می‌گیرد قانونمند شده‌اند و دستورالعمل‌ و ابزارهای‌ خاصی‌ برای‌ آن‌ وجود دارد.

• قواعد فهرستنویسی‌ انگلوامریکن‌
•  استاندارد بین‌المللی‌ کتابنامه نویسی‌
•  سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ فارسی‌
•  رده‌بندی‌ کنگره‌ و رده‌بندی‌ دیویی‌

فهرست نویسی از کجا آغاز شد؟

فهرست نویسی اولین بار به طور رسمی توسط کتابخانه کنگره آمریکا در سال 1901 در آمریکا آغاز شد. و در سال 1971 با استفاده از طرح فهرستنویسی از ماخذ در کتابخانه کنگره آمریکا ادامه پیدا کرد. و طی مدت سه سال 65 درصد از کتابخانه های آمریکا دارای فهرستبرگه پیش از انتشار شدند. طرح فهرستنویسی در انگلستان به سال 1876 باز میگردد اما به طور رسمی در سال 1977 اجرا شد. در مدت چهار سال پس از این تاریخ 90 درصد از کتابخانه های انگلستان از این طرح استفاده میکردند.

طرح فهرستنویسی در ایران ابتدا در کتابهایی که بعد از 1346 در انتشارات دانشگاه تهران چاپ شدند، اجرا شد. در سال 1371 کتابخانه ملی‌ ایران‌ این‌ طرح‌ را به‌ طور آزمایشی‌ با برخی‌ از ناشران‌ به‌ اجرا گذاشت‌ و پس‌ از کسب موفقیت‌ نسبی‌ پیشنهاد قانونی‌ شدن‌ آن‌، طی‌ طرحی‌ در اسفند 1374 از سوی‌ کتابخانه ملی‌ به‌ هیئت‌ دولت‌ ارائه‌ شد. ‌ تصویبنامه آن‌ در تاریخ 8/12/1375 به‌ کتابخانه ملی‌ ابلاغ‌ شد و مسئولیت‌ اجرایی‌ طرح‌ بر عهده‌ کتابخانه ملی‌ نهاده‌ شد. در مهر 1377 کتابخانه ملی‌ با همکاری‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌ اجرای‌ طرح‌ را به‌ طور رسمی‌ آغاز کرد. اکنون‌ با همراهی‌ و مساعدت‌ ناشران‌ عزیز بیش‌ از 90% از کتابهای‌ منتشر شده‌ در سطح‌ کشور همراه‌ با این‌ اطلاعات‌ منتشر می‌شوند.

فواید فیپا

از مزايای فيپا می‌توان به كاهش هزينه های فهرست نويسی در كتابخانه ها و مراكز اطلاعاتی كشور، يكدستی در اطلاعات كتابشناختی فهرستهای كتابخانه های سراسر كشور و تسريع در پخش اطلاعات مربوط به انتشار يک اثر با جلوگیری از تکرار کار در سطح شبكه های ملی و بين المللی و نهایتا صرفه جویی در بودجه نام برد. با توجه به تمامی فواید نام برده شده در نتیجه اطمینان از صحت و درستی کار افزایش خواهد یافت. از دیگر فواید فیپا میتوان به سهولت در ایجاد شبکه های اطلاعاتی اشاره کرد که باعث افزایش سرعت گردش اطلاعات و سرعت بخشیدن به نشر و اشاعه اطلاعات خواهد شد.

نحوه درخواست فیپا

برای درخواست فیپا تنها از طریق الکترونیکی می توان اقدام کرد از این رو لازم است که ناشران حقیقی و حقوقی به عضویت فیپای الکترونیکی در آیند و بعد از این که از این سامانه شناسه کاربری و رمز عبور دریافت کردند درخواست خود را برای دریافت فیپا به صورت الکترونیکی به وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ارسال کنند، بعد از ارسال موفقیت آمیز درخواست کد رهگیری را دریافت را خواهید کرد، چنانچه اطلاعاتی را که برای این درخواست نیاز است به صورت صحیح و دقیق ارسال کرده باشید بعد از گذشت مدت زمان مشخصی، می توانید فیپای کتاب را در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی مشاهده کنید.

مدت زمان مورد نیاز برای صدور فیپای الکترونیکی در صورتی که اطلاعات را به صورت دقیق و کامل ارسال کرده باشید برای کتاب هایی که می خواهید مجددا به چاپ برسانید 3 روز و برای کتاب های چاپ شده توسط یک ناشر دیگر 5 روز و کتاب هایی که برای نخستین بار است که به چاپ می رسند 12 روزکاری به طول می انجامد.

مدارک مورد نیز برای اخذ فیپا

• تصویر شناسنامه و یا کارت ملی نویسنده و یا نویسندگان
• فایل نهایی کتاب، که می بایست این فایل به صورت کامل ویراستاری و صفحه آرایی شده و همچنین کد شابک را نیز دریافت کرده باشد.
• مشخصات اصلی کتاب که شامل تعداد صفحات- کد شابک- سال چاپ کتاب و قطع می شود.

در خصوص کتاب های ترجمه شده نیز می بایست صفحه عنوان کتاب اصلی به صورت اسکن شده ارسال گردد.